...สมภารวัดชื่อดังรูปหนึ่ง ปรารถให้ผมฟังว่า ศพที่ไปฌาปนกิจที่เมรุเผาศพที่วัดของท่านประมาณ ๕๐% เสียชีวิตจากมะเร็ง
ซึ่งแตกต่างจากเมื่อ ๓๐ ปีที่แล้วที่ท่านมาบวชใหม่ๆ “สมัยก่อนศพมะเร็งมาเผาที่วัด มีซัก ๑๐-๒๐% เท่านั้นเอง
ตอนนี้เพิ่มขึ้น ๒-๓ เท่า บางศพอายุยังน้อยอยู่เลย แค่ ๒๐ ปีกว่าก็มี”
....หน่วยราชการแห่งหนึ่ง ก่อตั้งมาได้ประมาณ ๑๐ ปีเศษ มีพนักงานประมาณ ๓๐ คน อายุอยู่ระหว่าง ๓๐– ๕๕ ปี
ใน ๓ ปีแรก ไม่มีใครเจ็บป่วยจากมะเร็ง
ใน ๓ ปีที่สอง มีคนเป็นมะเร็ง ๑ คน ตอนนี้ยังรักษาตัวอยู่
ใน ๓ ปีสุดท้าย มีคนเป็นมะเร็ง ๓ คน ตอนนี้เสียชีวิตไปแล้ว ๒ คน
ฝรั่งเรียกมะเร็งว่า Cancer หรือบางทีพวกหมอก็เรียกกันย่อๆว่า Big C
ศัพท์ละตินทางการแพทย์เรียกว่า Malignancy คนในแต่ละทวีป ภูมิภาค ประเทศ
จะมีอุบัติการณ์ของการป่วยด้วยโรคมะเร็งที่แตกต่างกันไป เพราะความแตกต่างทางกรรมพันธุ์
สภาวะแวดล้อม อาชีพ อาหาร หรือแม้กระทั่งวัฒนธรรมที่แตกต่างกัน
คนในทวีปออสเตรเลีย จะเป็นมะเร็งผิวหนังมาก เชื่อว่าเกี่ยวกับชั้นโอโซนในอากาศเบาบาง
คนในเมืองจีน จะเป็นมะเร็งโพรงจมูกกันแยะ เชื่อว่าเกี่ยวกับกรรมพันธุ์ และมลภาวะ
คนไทยจะมีอุบัติการณ์ของมะเร็งตับสูง เชื่อว่าเกี่ยวกับพยาธิใบไม้ในตับ และอาหารบางชนิด
...ประเทศไทยในปี ๒๐๑๕ นี้ มีคนตายจากมะเร็งประมาณ ๖.๕ หมื่นคน จากผู้เสียชีวิตทั้งประเทศ ๕ แสนคน
หรือคิดเป็น ๑๔-๑๕% เป็นผู้ชาย ๖๐% ผู้หญิง ๔๐% ซึ่งเท่ากับว่า
ผู้ชายมีความเสี่ยงต่อมะเร็งมากกว่าผู้หญิงประมาณ ๑.๕ เท่า
...ตัวเลขเหล่านี้ ใกล้เคียงกับผลสำรวจในประเทศจีน ซึ่งในปี ๒๐๑๓ พบว่ามีอัตราการวินิจฉัยการป่วยด้วยมะเร็งถึง ๓,๑๕๓,๖๐๐ คน/ปี
หรือนาทีละ ๖ คน และพบมะเร็งปอดมากที่สุดเพราะคนจีนสูบบุหรี่จัด
ที่เหมือนกันอย่างหนึ่งคือทั้งคนไทยและคนจีนพบมะเร็งในลำไส้เพิ่มขึ้นอย่างมาก โดยเฉพาะในพื้นที่เขตเมือง
“ฉันจะอยู่ได้อีกนานเท่าไหร่” จะเป็นคำถามที่อยู่ในใจผู้ป่วยและญาติตลอดเวลา เมื่อรู้ตัวว่าป่วยเป็นมะเร็ง
ประสบการณ์และวุฒิภาวะของแพทย์ และบุคลากรสาธารณสุขในการสื่อสารและดูแลผู้ป่วยเหล่านี้มีความสำคัญมาก
หมอต้องมีทักษะหลายๆอย่างในการที่จะพูดคุยกับผู้ป่วยและญาติตั้งแต่แรกวินิจฉัย
จะพูดอย่างไรไม่ให้ผู้ป่วยอยู่ในสภาวะขวัญหายกระเจิดกระเจิงตอนกลับไปบ้าน บางครั้งอาจต้องบอกญาติก่อน
บางครั้งอาจต้องบอกแค่ครึ่งเดียว (เพื่อให้ผู้ป่วยและญาติค่อยๆทำใจ) บางครั้งอาจต้องให้ความจริงเชิงสถิติ
และที่สำคัญคือ อย่าทำให้ผู้ป่วยรู้สึกหดหู่และสิ้นหวัง...
...เริ่มมีการถกเถียงกันว่า คำพูดที่หมอชอบพูดอยู่เสมอๆว่า “อยู่ได้ไม่เกินแค่นั้น แค่นี้เดือน (ปี)” เป็นสิ่งที่เหมาะสมหรือไม่
เพราะผู้ป่วยแต่ละคนมีพยาธิสภาพของโรคไม่เหมือนกัน มีการตอบสนองต่อการรักษาไม่เหมือนกัน
และมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมตัวเองที่แตกต่างกันไป
...ผู้ป่วยจะอยู่ได้กี่เดือนกี่ปีก็แล้วแต่ แต่สิ่งที่สำคัญที่สุด คือ คุณภาพชีวิตและสภาพจิตใจของผู้ป่วยนั้นมีความสำคัญมาก
ครอบครัวบางครอบครัวหมดเนื้อหมดตัวหรือเป็นหนี้สิน เพราะแพทย์ชี้นำไม่ถูกต้อง
คนป่วยบางคนตายอย่างโดดเดี่ยวอยู่ในโรงพยาบาล เต็มไปด้วยสายระโยงระยางและท่อต่างๆในวาระสุดท้าย
และครอบครัวไม่มีโอกาสอยู่เคียงข้าง
...ในอเมริกา และยุโรปเริ่มมีการพัฒนาศาสตร์ที่เรียกว่า Phychological oncology
ว่าด้วยการดูแลด้านจิตใจของผู้ป่วยมะเร็ง มีคำพูดที่ว่า “ในการเกิดผลข้างเคียงด้านร่างกายจากการรักษามะเร็ง
จะมีผลข้างเคียงด้านจิตใจควบคู่อยู่ด้วยเสมอ” ศาสตร์ด้านนี้ให้ความสำคัญต่อการช่วยเหลือด้านสังคม
การปฏิบัติสมาธิภาวนา และการออกกำลังกายในรูปแบบต่างๆสำหรับผู้ป่วย
...การรักษาแบบประคับประคอง (Palliative Care) เป็นอีกส่วนที่มีความจำเป็นและสำคัญสำหรับผู้ป่วยระยะสุดท้าย
อันได้แก่ การบำบัดความเจ็บปวด ความทุกข์ทรมาน การให้ยาระงับประสาทเพื่อให้นอนหลับได้ การบริหารจิต
การให้คำแนะนำแก่ญาติ เป็นที่น่ายินดีที่ประเทศไทยเริ่มมีการตื่นตัวในเรื่องนี้มากขึ้นในช่วง ๔-๕ ปีที่ผ่านมา
โรงพยาบาลอาจดูแลผู้ป่วยได้ดีในบางภาวะเงื่อนไข แต่การดูแลผู้ป่วยที่บ้าน (Home Care) และชุมชน
อาจจะสำคัญพอๆกัน (หรือมากกว่า) ไม่มีผู้ป่วยคนไหนอยากอยู่โรงพยาบาลนานๆ ทุกวันนี้โรงพยาบาลบางแห่ง
เริ่มพัฒนาความร่วมมือกับท้องถิ่น (เทศบาลและอบต.) ในการจัดให้มีบุคลากรเยี่ยมบ้าน
บางแห่งมีชุดถังออกซิเจนขนาดเล็ก ชุด Infusion set สำหรับให้ยามอร์ฟีนแก้ปวดแก่ผู้ป่วย
หรือแม้กระทั่งเตียงนอนผู้ป่วยติดเตียงให้ครอบครัวที่มีผู้ป่วยมะเร็งไปใช้ได้
...การรักษาด้วยรูปแบบทางเลือกอื่นๆ เช่น ยาแผนโบราณ แผนจีน การนวด การเพ่งกระแสจิต
บางครั้งถูกมองว่าเป็นตัวสร้างปัญหา ถูกมองว่าเป็นด้านลบจากบุคลากรสาธารณสุขแผนปัจจุบัน
จริงๆแล้วศาสตร์เหล่านี้ในด้านที่เป็นคุณก็มี แพทย์แผนปัจจุบันต้องใจกว้าง และใส่ใจหาความรู้เพิ่มเติมในศาสตร์เหล่านี้
บางครั้งอาจต้องบอกข้อดี ข้อเสียให้ฟัง แล้วให้ญาติและคนไข้ตัดสินใจเอง...
ยาแผนโบราณบางตัวให้ผลที่เหลือเชื่อในผู้ป่วยมะเร็งบางราย...
ท้ายที่สุดนี้ คำวินิจฉัยว่า
“คุณเป็นมะเร็ง” ไม่ได้เป็นคำพิพากษาว่า “คุณต้องตายแน่ๆในเร็ววันนี้”
แต่เป็นสัญญาณเตือนภัยว่า “คุณต้องปรับเปลี่ยนพฤติกรรม และวิถีชีวิตใหม่” ได้แล้ว
มะเร็งเป็นโรคที่หายได้ถ้าคุณ “กล้าที่จะเปลี่ยนตัวเอง....”
ข้อมูลสื่อ
ชื่อไฟล์: 452-01
นิตยสารหมอชาวบ้าน เล่มที่: 452
เดือน/ปี: ธันวาคม 2559
คอลัมน์: สปสช. สำนักงานหลักประกันสุขภาพ
นักเขียนรับเชิญ: นพ.วีระวัฒน์ พันธ์ครุฑ
หมวดสุขภาพ
